ՊԵԿ-ական բարեփոխումներ․ հասանք երկրորդ փուլ

ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեն նախօրեին ազդարարեց հարկային եւ մաքսային մարմիններում բարեփոխումների երկրորդ փուլի սկիզբը:

Եթե ասվում է երկրորդ փուլ, ապա պետք է ենթադրել, որ առաջինը համարվում է 2012-1016 թվականների ծրագիրը, որը ավարտվեց հարկային նոր օրենսգրքի ընդունմամբ: Թե որքանով էր հաջող առաջին փուլը, ճիշտն ասած, մի քիչ դժվար է ասել: Իհարկե, մեր պաշտոնյաները կարող են մասնագիտական տերմիններով մի քանի ժամ խոսել բարեփոխումների արդյունքների մասին, սակայն գործնականում պատկերը տխուր է: Եթե դրան նայենք այն տեսանկյունից, որ հարկային դաշտը պետք է բարելավվեր, բարձրանար հարկային քաղաքականության արդյունավետությունը, հավասար դաշտ ապահովվեր տնտեսվարողների համար եւ կրճատվեր ստվերային տնտեսությունը, ապա կարելի է արձանագրել, որ այն տապալվել է: Ստվերայնությունը, կարելի է ասել, չի կրճատվել, պարզապես խոշոր ու հովանավորյալ բիզնեսի մոտ այն խորացել եւ ընդլայնվել է, իսկ մյուսների մոտ՝ կրճատվել: Դրա ապացույցն է այն, որ համախառն ներքին արդյունքի եւ հավաքագրված հարկերի հարաբերակցությունը էականորեն չի աճել: Եթե չնչին աճ եղել է, ապա միայն ի հաշիվ տարբեր հարկատեսակների բարձրացման:

Ի՞նչ է սպասվում է այս «երկրորդ փուլի» կիրառման դեպքում: ՊԵԿ-ը 10 կետով ներկայացրել է այդ բարեփոխումների ընդհանուր նկարագիրը: Օրինակ, նախատեսվում է «Օրինապահ հարկ վճարողներին տրամադրվող տնտեսական խթանների ընդլայնում, օրինակ՝ արտահանող անձանց ԱԱՀ-ի գերավճարների վերադարձման ավելի կարճ ժամկետների սահմանում, գնումների գործընթացին մասնակցության պայմանների դյուրացում», «Մաքսային սահմանին ԱԱՀ-ի կիրառման վերացում՝ ԱԱՀ վճարողների կողմից ՀՀ ներմուծվող մեքենասարքավորումների եւ հումքի համար», «Վարչական պատասխանատվության կիրառման ինստիտուտի վերանայում, այդ թվում՝ առաջին անգամ կատարվող հարկային իրավախախտումների համար տուգանքի փոխարինում նախազգուշացմամբ բոլոր այն հարկային իրավախախտումների մասով, որոնց համար հարկային օրենսդրությամբ սահմանված են պատասխանատվության միջոցներ», «Մաքսային իրավախախտումների համար սահմանված պատասխանատվության վերանայում՝ նվազ կարեւորություն ունեցող իրավախախտումների դեպքում պատասխանատվության միջոցների մեղմացում, իսկ կրկնվող խախտումների դեպքում՝ խստացում», «ՀՀ-ում կատարվող ներդրումներն արագ հետ գնելու եւ այդ կերպ Հայաստանի ներդրումային գրավչությունը բարձրացնելու նպատակով կառավարության հավանությանն արժանացած ներդրումային ծրագրերի շրջանակներում իրականացվող գործունեության մասով բոլոր հիմնական միջոցների համար հարկ վճարողների ընտրությամբ ամորտիզացիոն մասհանումների նորմաները սահմանել 1 տարի (ներկայումս հիմնական միջոցների գերակշիռ մասի համար 5-ից 20 տարի է)»...:

Լավ կետեր են, խոսք չկա: Բայց մի քանի հարց է ծագում: Մասնավորապես` որքան ժամանակում դրանք կիրականացվեն, եթե, իհարկե, իրականացվեն: Օրինակ հետեւյալ դրույթը`««Մաքսային սահմանին ԱԱՀ-ի կիրառման վերացում՝ ԱԱՀ վճարողների կողմից ՀՀ ներմուծվող մեքենասարքավորումների եւ հումքի համար»: Ինչի մասին է խոսքը: Ներկայումս եթե դուք, ասենք, հոսքագիծ եք ներկրում աթոռ արտադրելու համար եւ այն մինչեւ ՀՀ սահման հասցնելը ձեզ վրա նստել է 100 հազար դոլար, ապա սահմանին գլխանց պետք է վճարեք եւս 20 հազար դոլար ԱԱՀ: Հետագայում, ամիսներ կամ տարիներ անց, երբ սկսեք աթոռի արտադրությունը եւ վաճառեք, ձեզանից ԱԱՀ չեն գանձի այնքան ժամանակ, մինչեւ լրանա վերը նշված 20 հազար դոլարի չափաբաժինը: Բայց դա ամենը չէ: 

Երբ սկսեք աթոռի արտադրության համար փայտ ներկրել, ապա դրա արժեքի 20 տոկոսը նույնպես պետք է վճարեք սահմանին: Մի խոսքով, արտադրության համար անհրաժեշտ ամբողջ հումքն ու մեքենասարքավորումները ներկրելու համար 20 տոկոս գլխանց վճարում եք որպես ԱԱՀ: Սա կարծես դիտավորյալ արված քայլ լինի Հայաստանում արտադրությունը հնարավորինս բարդացնելու, թանկացնելու համար: Բայց իրականում սա ունի իր տրամաբանությունը: Տարեկան ՊԵԿ-ը սահմանին գանձվող ԱԱՀ-ի շնորհիվ ստանում է մոտ 250-260 միլիարդ դրամ: Դրա մի զգալի մասը հենց հումքից ու մեքենասարքավորումներից գլխանց գանձվող հարկն է: Ու բնականաբար ՊԵԿ-ը չի ուզում հրաժարվել այդ ռեսուրսից: Իհարկե, սահմանին չգանձելով, ՊԵԿ-ը այդ գումարները կարող է հավաքել հետագայում` արտադրանքի իրացումից, ինչը շատ ձեռնտու է արտադրողներին: Բայց դա նշանակում է, որ ՊԵԿ-ը պետք է մի քիչ շատ չարչարվի: Իսկ գործող մեխանիզմով ոչ թե ՊԵԿ-ն է գնում ԱԱՀ-ի ետեւից, այլ իր համար սահմանին նստում է, տնտեսվարողն է իր ոտքով գալիս ՊԵԿ-ի մոտ: Իսկ այն, որ դա խոչընդոտում է տնտեսության զարգացմանը, բնականաբար, երկրորդական հարց է:

Սահմանին ԱԱՀ գանձելու մեխանիզմը վերացնելու խնդիրը բազմիցս բարձրացվել է: ՊԵԿ-ն էլ միշտ ասել է, թե չեն կարող հրաժարվել դրանից: Մասնավորապես, ՊԵԿ նախագահի տեղական Վախթանգ Միրումյանը անցած տարվա հունիսի 13-ին, ԱԺ-ում հարկային օրենսգրքի նախագծի քննարկման ժամանակ հայտարարեց, թե չեն կարող հրաժարվել սահմանին ԱԱՀ գանձելու մեխանիզմից. «Պետք է հասկանանք, թե այդ դեպքում ինչպես է պետք փակել ապրանքի ներմուծման եւ դրա իրացման միջեւ ժամանակային բացը»,- այդ օրը ասել է Միրումյանը: Թե ինչպես պետք է արտադրողը լրացնի հաստոցները ներկրելիս գլխանց վճարված 20 տոկոսի եւ հետագայում արտադրանքի իրացումից այդ գումարը «ետվերադարձի» միջեւ «ժամանակային բացը», իշխանություններին, իհարկե, չի հետաքրքրում: Սահմանին ԱԱՀ գանձելուց հրաժարվելու անհնարինության մասին Միրումյանը հայտարարել է նաեւ սեպտեմբերի 28-ին նույն ԱԺ-ում նույն այդ հարկային օրենսգրքի նախագծի երկրորդ ընթերցմամբ ընդունելու ժամանակ: Ինչ տեղի ունեցավ այս 4-5 ամիսների ընթացքում, որ ՊԵԿ-ը հանկարծ որոշեց հայտարարել այս բարեփոխման մասին, դժվար է ասել: Դե, առջեւում ընտրություններ են` դա մեկ, երկրորդն էլ ասել է, հո չի արել: Համ էլ չի ասել, թե երբ: