Առանց Իրան-Հայաստան երկաթուղու եւ նոր ատոմակայանի. կախվածություն ցնցվող տնտեսությունից

Սերժ Սարգսյանի նախօրեին ավարտված պաշտոնական այցը ՌԴ հարուստ էր տնտեսական բաղադրիչով: Սա թերեւս կարեւոր է այն առումով, որ ՀՀ վարչապետի պաշտոնում Կարեն Կարապետյանին նշանակելուց հետո տնտեսական մասով այդ հարաբերություններում Սերժ Սարգսյանը կարծես զիջել էր իր կարգավիճակը նոր վարչապետին:

Որքանով է դա հաջողվել Սերժ Սարգսյանին՝ առայժմ դժվար է ասել, բայց այցի մասին պաշտոնական հաղորդագրություններում բավականին շատ են տնտեսական հարաբերություններին վերաբերող տեղեկությունները: Ընդ որում, խոսքը ոչ միայն ընդհանուր ձեւակերպումների մասին է՝ «խորացնել առեւտրատնտեսական հարաբերությունները» կարգի, այլ կոնկրետ ծրագրերի: Մասնավորապես, այցի շրջանակներում Ուղղակի ներդրումների ռուսական հիմնադրամը եւ Հայաստանի «ՓՄՁ ներդրումներ» ունիվերսալ վարկային կազմակերպությունը ստորագրել են հայ-ռուսական ներդրումային հիմնադրամ ստեղծելու վերաբերյալ համաձայնագիր: Սա հենց այն հիմնադրամն է, որի մասին իր պաշտոնավարման հենց սկզբից խոսում էր Վարչապետ Կարեն Կարապետյանը, իսկ հունվարի վերջին Մոսկվա կատարած այցի ժամանակ ռուսաստանյան իր գործընկերոջ` Դմիտրի Մեդվեդեւի հետ հանդիպման ժամանակ ձեռք էր բերել պայմանավորվածություն:

Բացի դրանից, խոսք է գնացել Հայաստանի եւ Ռուսաստանի միջեւ փոխադարձ առեւտրում հաշվարկները ազգային արժույթներով իրականացնելու մասին: Իսկ «Գազպրոմի» ղեկավար Միլլերը, ըստ «գազետա. ռու» պարբերականի, հայտարարել է, թե Ռուսաստանը մտադիր է Հայաստանի տարածքով էլեկտրաէներգիա արտահանել Իրան:

Այլ հարց է, թե որքանով են այդ ծրագրերը իրականանալի: Օրինակ, հայ-ռուսական համատեղ հիմնադրամի ստեղծումը դեռ ոչինչ չի նշանակում: Պարզ չեն այն մեխանիզմները, որոնցով այդ հիմնադրամում առկա ներդրումային միջոցները պետք է հասնեն բիզնեսին: Եթե դա այդքան հեշտ հարց լիներ, ապա ներդրումները կլինեին նույնիսկ առանց այդ հիմնադրամի: Բայց պաշտոնական վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ հատկապես ռուսական կապիտալը գոնե անցած տարվա ընթացքում, մեղմ ասած, այնքան էլ հետաքրքրված չի եղել մեր տնտեսությամբ:

«Հայաստանի տնտեսության իրական հատվածում ռուսական ներդրումների մաքուր պաշարը գերազանցում է 4.5 միլիարդ դոլարը»,- երեկ ՌԴ նախագահ Պուտինի հետ  հանդիպումից հետո ԶԼՄ-ների առաջ այսպիսի հայտարարություն է արել Սերժ Սարգսյանը: Նա, սակայն, չի նշել, որ անցած` 2016 թ. ընթացքում ռուսական ներդրումների զուտ ներհոսքը բացասական է եղել, ընդ որում բավականին զգալի` մոտ 150 միլիոն դոլար: Այսինքն, ռուսական ներդրողները, պատկերավոր ասած, ոչ միայն նոր ներդրումներ չեն արել, այլ նախկինում արած ներդրումների տված եկամուտը տարել են Հայաստանից: Ու եթե այդ տենդենցը պահպանվի, ապա Սերժ Սարգսյանի ասած 4.5 միլիարդը կամաց- կամաց կմաշվի, կգնա:

Ինչ վերաբերում է փոխադարձ առեւտրում որպես հաշվարկային միավոր դոլարից խուսափելու հեռանկարին, ապա այստեղ խոսքը  առաջին հերթին գազի մասին է: Այս հարցը բազմիցս բարձրացվել է 2014 թվականից սկսած, երբ ռուսական ռուբլին արժեզրկվում էր: Եթե այդ ժամանակ Հայաստանին մատակարարվող ռուսական գազի գինը ամրագրվեր ռուսական ռուբլով, ապա գազի գինը ՀՀ սահմանին դոլարով հաշվարկած զգալիորեն կիջներ: Հիմա արդեն սկսել է արժեվորվել, եւ այս պայմաններում ռուբլով գին սահմանելը արդեն ձեռնտու չէ մեզ համար` ռուբլու արժեվորման պարագայում գազի գինը մեզ համար դոլարով հաշվարկելու դեպքում կսկսի թանկանալ: Իսկ եթե խոսքը  ընդամենը այն մասին է, որ գազի գինը որոշվի դոլարով, բայց վճարումը իրականացվի դրան համարժեք ռուբլով, ապա դրանից մեծ օգուտ ակնկալելը այնքան էլ տեղին չէ:

ինչ վերաբերվում է Հայաստանի տարածքով ռուսական էլէներգիան Իրան արտահանելու մասին հայտարարությանը, ապա այդ նախագիծը նոր չէ: Հիմա արդեն ընթանում են այդ ծրագիրն իրականություն դարձնելու համար անհրաժեշտ ենթակառուցվածքների շինարարական աշխատանքները: Բայց դրանք պետք է ավարտված լինեին  անցած տարի, հիմա խոսվում է, որ դա կիրականանա  հաջորդ տարի:

«Ատոմային էներգետիկան, գիտությունը եւ նորարարական տեխնոլոգիաները փոխգործակցության այն ոլորտներն են, որոնք, անկասկած, հարստացնում են ավանդական երկկողմ համագործակցության ներկապնակը: Մենք պատրաստ ենք պատշաճ ուշադրություն դարձնել տրանսպորտային-լոգիստիկ ծառայությունների ոլորտում որոշ նախագծերի զարգացմանը: Հաշվի առնելով Հայաստանի հնարավորությունները, աշխարհագրական դիրքը եւ անդամակցությունը ԵԱՏՄ-ին՝ մեծ ներուժ ենք տեսնում Հայաստանով Իրան եւ Պարսից ծոց տարանցիկ ճանապարհի ապահովման գործում»,- երեկ հայտարարել է Սերժ Սարգսյանը Մոսկվայում: 

Այս հայտարարության մեջ կա երկու ուշագրավ հանգամանք: Նախկինում Սերժ Սարգսյանը այսքան ընդհանուր չէր խոսում Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում ատոմային էներգետիկայի «բաղադրիչի» մասին: Խոսում էր ավելի կոնկրետ` նոր ատոմակայան կառուցելու մասին: Հիմա նոր ատոմակայանի հարցը կարծես չի էլ քննարկվում այլեւս: Նույնը «Հայաստանով Իրան եւ Պարսից ծոց տարանցիկ ճանապարհի» մասին: Ժամանակին նա կխոսեր Իրան-Հայաստան երկաթուղու մասին, որը պետք է ապահովեր այդ «տարանցիկ» ճանապարհը: Հիմա արդեն Իրան-Հայաստան երկաթուղու թեման նույնպես չի քննարկվում այլեւս:

Մի խոսքով, հայ-ռուսական տնտեսական հարաբերությունները, չնայած գեղեցիկ հայտարարություններին, ապրում են իրենց ոչ այնքան լավ ժամանակները: Իհարկե, ըստ պաշտոնական վիճակագրության, անընդհատ աճում է Հայաստանից Ռուսաստան ապրանքների արտահանումը: Եթե մի կողմ թողնենք այդ վիճակագրության հավաստիությունը, ապա դա կարելի է դրական երեւույթ համարել: Միաժամանակ մեր տնտեսության չափազանց մեծ ինտեգրումը ռուսական տնտեսության հետ՝ մեծ ռիսկեր է պարունակում իր մեջ: Դրանով մեծանում է պարբերաբար ցնցումների մեջ ընկնող, այլ երկրների հետ խիստ քաղաքականացված, նավթի ու գազի վրա «նստած» ռուսական տնտեսությունից մեր տնտեսության կախվածությունը: