Միջազգային կազմակերպությունն առաջարկում է փակել մանկատները, գումարն ուղղել դեպի ընտանիքներ

Հայաստանում հազարավոր երեխաներ անհարկի առանձնացվում են իրենց ծնողներից եւ տեղավորվում խնամքի հաստատություններում աղքատության կամ հաշմանդամության պատճառով:

Նման եզրահանգման է եկել «Human rights watch» միջազգային կազմակերպությունը` մեր երկրում իրականացրած ուսումնասիրության արդյունքում: Հայաստանի մանկատներում եւ այլ հաստատություններում երեխաների իրավունքների խախտումների վերաբերյալ զեկույցը կազմակերպության ներկայացուցիչները երեկ հրապարակեցին լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ:   

Ըստ այդմ, արձանագրվեց, որ հայաստանյան խնամքի հաստատություններում ապրող երեխաների ավելի քան 90 տոկոսն ունի առնվազն մեկ ծնող: Միջազգային կազմակերպության դիրքորոշումն է, որ պետությունը պետք է ջանքեր գործադրի այդ երեխաներին ընտանիք վերադարձնելու ուղղությամբ, իսկ եթե դա հնարավոր չէ, հարկավոր է նրանց պահել խնամատար ընտանիքներում: Այդպիսին է մոտեցումը զարգացած երկրներում:

«Ռեսուրսները պետք է հաստատություններից հանել եւ ուղղել համայնքներ: Կա հիմնարար սկզբունք` գումարը պետք է գնա երեխայի հետեւից, ոչ թե շենքի պահպանման վրա ծախսվի»,- ասաց կազմակերպության Եվրոպայի եւ Կենտրոնական Ասիայի մասով փոխտնօրեն, նշված զեկույցի հեղինակ Ջեյն Բրուխանան:

«Human rights watch»-ի ներկայացուցիչներն ընդգծում են, որ բոլոր երեխաներն ունեն ընտանիքներում մեծանալու, առանց անհրաժեշտության ծնողներից չբաժանվելու իրավունք ու որ ո´չ աղքատությունը, ո´չ հաշմանդամությունը չեն կարող արդարացում կամ հիմք լինել երեխային հաստատություն տեղափոխելու համար: Նրանք համոզված են, որ կառավարության եւ դոնորների ռեսուրսները պետք է աջակցեն ընտանիքներին ու երեխաներին, այլ ոչ խոշոր հաստատություններին:

Նշվում է, որ ծառայություններն ու մասնագետները հաստատություններում կենտրոնացված լինելու փոխարեն անհրաժեշտ է, որ դրանք հասանելի եւ մատչելի դառնան համայնքներում: Միջազգային նշված կազմակերպության Հարավային Կովկասի մասով տնօրեն Գիորգի Գոգիան նկատեց, որ հաստատություններում մեծ մասամբ խմբերը բազմամարդ են` 12-17 երեխա, իսկ նրանց հետ աշխատում է մեկ-երկու մասնագետ: Ու այս պարագայում, նույնիսկ ամենամեծ ցանկության դեպքում անգամ հնարավոր չէ աշխատանքի լավ արդյունք ունենալ:

«Human rights watch» միջազգային կազմակերպությունում չեն կարծում, թե մեր պետությունն այդ ամենի համար չունի բավարար ֆինանսական միջոցներ: Ջեյն Բրուխանան, հղում անելով ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամի` ՅՈՒՆԻՍԵՖԻ տրամադրած տեղեկություններին, ասաց, որ Հայաստանի հաստատություններում գտնվող երեխաներին ուղղվող ֆինասնական աջակցությունը մեկ երեխայի համար տարեկան կազմում է 3-5 հազար ԱՄՆ դոլար: Մի փոքր թվաբանության արդյունքում ստացվում է, որ խոսքը տարեկան միջինը 2 միլիոն կամ ամսական ավելի քան 165 հազար դրամի մասին է:

Ու թեպետ Հայաստանի կառավարությունը ստանձնել է խնամքի հաստատությունները բեռնաթափելու պարտավորություն, իրավիճակի փոփոխություն առանձնապես չի նկատվում: Ըստ «Human rights watch»-ի տվյալների, ներկայումս պետական բյուջեից աջակցություն է հատկացվում ընդամենը 25 խնամատար ընտանիքի:

Իհարկե, երեխաների խնամքն ընտանիքներում կազմակերպելուն զուգընթաց պետք է նրանց համար ներառական կրթություն ստանալու հնարավորություն ստեղծվի: Կազմակերպությունն այստեղ նույնպես խնդիր է տեսնում: Ջեյն Բրուխանան նկատեց, որ հաճախ կա´մ դպրոցները ֆիզիկապես հարմարեցված չեն, կա´մ հաշմանդամություն ունեցող երեխաները լիարժեք չեն ներգրավվում դասապրոցեսում, եւ ուսուցիչները նրանց այլ զբաղմունք են առաջարկում, կա´մ էլ առանձնահատուկ կարիքներ ունեցող երեխաների ուսուցումը կազմակերպվում է տնային պայմաններում` շաբաթական շատ քիչ ժամաքանակով, ինչի դեպքում արդյունքը բավական հեռու է բավարար լինելուց:

Ի դեպ, լրագրողների հետ հանդիպմանը մասնակցում էր նաեւ 12-ամյա Մարի Մինասյանը: Հաշմանդամություն ունեցող այս երեխան սովորում է Գորիսի Սերո Խանզադյանի անվան դպրոցում: Երրորդ հարկում գտնվող դասասենյակ է հասնում քրոջ օգնությամբ: Հաստատությունում ո´չ թեքահարթակ կա, ո´չ վերելակ: Եվ քանի որ գիտի` առաջին հարկում գտնվող զուգարան գալու հնարավորություն չի ունենալու, դպրոցում գտնվելու ողջ ընթացքում ոչինչ չի ուտում եւ խմում:

ՀՀ աշխատանքի եւ սոցիալական հարցերի նախարարությունից տեղեկացանք, որ համակարգում գործում է երեխաների խնամք եւ պաշտպանություն իրականացնող 16 հաստատություն: Այդ թվում` մանկատներ, գիշերօթիկներ, երեխաների սոցիալական հոգածության ցերեկային կենտրոններ եւ այլն: Իսկ թե որքան է այդ կենտրոններում խնամվող երեխաների ընդհանուր թիվը` գերատեսչությունից չհայտնեցին` պատճառաբանելով, թե դա անընդհատ փոփոխվում է:

Ինչ վերաբերում է ընտանիքներում խնամվող երեխաներին ու դրա համար վճարվող գումարի չափին, ապա, ըստ նախարարության, 2016 թվականի տվյալներով՝ միջինը 20 երեխա խնամվել է 17 ընտանիքում: Ներկայում 23 երեխա խնամվում է 19 ընտանիքում: Մեկ երեխայի խնամքի համար խնամատար ընտանիքին տրամադրվում է 137 հազար դրամ՝  74 հազար դրամը՝ աշխատավարձի ձեւով, 63 հազար դրամը՝ երեխայի ծախսերը հոգալու համար:

Ընթացիկ 2017 թվականի պետական բյուջեով «Երեխաների շուրջօրյա խնամքի ծառայություններ» ծրագրով հատկացվել է ավելի քան 2 միլիարդ դրամ, որից ավելի քան 1.5 միլիարդը` անձնակազմի աշխատավարձի համար, 3.7 միլիոն դրամը` շինությունների ընթացիկ նորոգման եւ պահպանման: Իսկ մեկ երեխայի մեկ օրվա միջին ծախսի համար նախատեսված է ավելի քան 8 հազար 500 դրամ:   

Նույն 2017 թվականի պետական բյուջեով, «Սոցիալական հոգածության ցերեկային կենտրոնների երեխաներին սոցիալական ծառայությունների տրամադրում» ծրագրով նախատեսվել է ավելի քան 238 միլիոն դրամ, որից շենքերի պահպանման ծախս` 600 հազար դրամ, անձնակազմի աշխատավարձ` ավելի քան 149  միլիոն, իսկ մեկ երեխայի մեկ օրվա միջին ծախսի համար այս հաստատություններում նախատեսված է շուրջ 3 հազար 200 դրամ: