Կենտրոնական բանկն ասում է` հերիք է, վերջ. հնարավորությունները սպառվել են

Կենտրոնական բանկի խորհուրդը երեկ հրավիրած նիստում որոշել է նվազեցնել վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը եւս 0.25 տոկոսով: Այսպիսով, տոկոսադրույքը կկազմի 6 տոկոս:

Սա ամենացածր տոկոսադրույքն է վերջին 6 տարիների: Վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի փոփոխությունը կենտրոնական բանկերի հիմնական գործառույթներից է, որով, եթե պատկերավոր ասենք, կարգավորվում է տնտեսության «արյունատար համակարգի» շրջանառության արագությունը: Այսինքն, եթե այդ տոկոսադրույքը ցածր է, ապա ցածր պետք է լինեն նաեւ բանկերի կողմից տնտեսությանը տրվող վարկերի տոկոսները: Դա էլ իր հերթին բերում է տնտեսության աշխուժացմանը:

Բայց սա՝ տեսականորեն: Գործնականում Հայաստանում վերջին տարիներին այս շղթան մեծ հաշվով չի աշխատում: 2015 թվականի մարտից սկսած ԿԲ-ն անընդհատ իջեցրել է վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը 10.5 տոկոսից, մինչեւ 6 տոկոս: Սա մեղմ ասած, զգալի նվազեցում է: Սակայն եթե նայենք մեր տնտեսությանը, այս երկու տարիների ընթացքում այն աշխուժացման նշաններ ցույց չի տալիս: 2015 թվականի ընթացքում եւ 2016 թվականի առաջին երեք եռամսյակներում տոկոսադրույքի նվազեցումը այդպես էլ չհանգեցրեց բանկերի կողմից բիզնեսին տրվող վարկերի տոկոսների շոշափելի նվազմանը: Էականորեն չաճեց նաեւ այդ վարկերի ծավալը: 

Որոշ դրական միտումներ նկատվեցին միայն անցած տարվա վերջին եռամսյակում միայն: Բայց բանկերի կողմից բիզնեսին տրվող վարկերի ծավալների աճը եւ տոկոսադրույքի նվազումը այդպես էլ չբերեցին տնտեսական աշխուժացման, ու հիմա էլ դեռ նման միտումներ չկան: Այսինքն, ակնհայտ է, որ վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի նվազումը չի տալիս ցանկալի արդյունքները: Իսկ Կենտրոնական բանկի ունեցած այս գործիքի ռեսուրսները սպառվել են կամ արդեն մոտ են սպառվելուն: «ԿԲ խորհուրդը մնում է այն կարծիքին, որ... ավանդական դրամավարկային քաղաքականության ապագա հնարավորությունները մնում են սահմանափակ»,- արձանագրել է ԿԲ խորհուրդը երեկվա նիստում: Այս նախադասությունը արդեն երկրորդ անգամ է տեղ գտնում խորհրդի արձանագրության մեջ: Պարզ լեզվով ասած՝ ԿԲ-ն արդեն նախազգուշացնում է, որ վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի նվազեցումը չի կարող անվերջ շարունակվել: 

Ըստ որոշ հաշվարկների, կենտրոնական բանկը կարող է տոկոսադրույքը նվազեցնել եւս 0.25, կամ առավելագույնը 0.5 տոկոսով եւ վերջ: Դեռ անցած տարվա դեկտեմբերի 27-ի նիստում ԿԲ խորհուրդը արձանագրել էր, որ վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը «բավականին մոտ է երկրի ռիսկ-հավելավճարի մակարդակին, որն ըստ էության համարվում է զարգացող երկրների համար տոկոսադրույքի ստորին սահման»: 

Եվ ուրեմն, որն է խնդիրը: Ինչո՞ւ վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի փոփոխությունը մեր տնտեսության վրա չի թողնում այն ազդեցությունը, որը թողնում է այլ երկրներում: Այստեղ ոչ մի հանելուկ չկա: Ամեն ինչ ավելի քան պարզ է: Վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի փոփոխությունը տնտեսության համար կարող է ունենալ զգալի ազդեցություն միայն այն դեպքում, եթե գործ ունենք առողջ, հավասար մրցակցային դաշտում գործող տնտեսության հետ: Տոկոսադրույքը չի կարելի դիտարկել տնտեսության աշխուժացման միակ գործիք: Այն էֆեկտիվ է միայն այն պայմաններում, երբ ստեղծվում են բարենպաստ պայմաններ բիզնեսի զարգացման համար:

Չի կարող վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի փոփոխությունը արդյունք տալ մի երկրում, որտեղ դեռ գործում են տնտեսվարման միջնադարյան սկզբունքներ: Եթե տնտեսության ամենաեկամտաբեր ոլորտները կենտրոնացած են իշխանության հետ սերտաճած եւ ակնհայտ հովանավորչություն ունեցող գործարարների ձեռքում, վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը արդեն էական չէ: Բիզնեսի հաջողությունը, վարկերի սպասարկման ընթացքը կախված է ոչ թե տվյալ «գործարարների» բիզնես ունակություններից, այլ հովանավորչության մակարդակից: Դա էլ իր հերթին հանգեցնում է նրան, որ իշխանությունների հետ սերտաճած եւ հովանավորյալ տնտեսվարողների հետ այլ գործարարներ մրցել չեն կարող, անկախ նրանից թե ինչ տոկոսով վարկ կարող են վերցնել բանկերից իրենց գործունեությանը իրականացնելու համար: Ի՞նչ տարբերություն` վարկերը 12 տոկո՞ս են, թե՞ 11 կամ 14:

Մյուս խնդիրն այն է, որ մեր տնտեսությունը շատ ավելի շատ կախված է դրսից եկող տրանսֆերտներից, քան, ասենք, ներքին արտադրությունից: Եթե փողը շատ է գալիս, բնակչության գնողունակությունը մեծանում է, տնտեսությունը զուտ ցուցանիշների տեսանկյունից աշխուժանում է: Այս շղթայում եւս չի երեւում վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի դերը:

Մի խոսքով, մեր տնտեսության աշխուժացման համար վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի նվազեցումը, մեղմ ասած, բավարար չէ: Դրան զուգահեռ, պետք է տնտեսության մեջ մեծ ներդրումներ լինեն: Որպեսզի մեծ ներդրումներ լինեն, պետք է առավելագույնս հավասար մրցակցության միջավայր ստեղծվի, որպեսզի այդպիսի միջավայր ստեղծվի՝ պետք է դաշտից հեռանան իշխանության հետ սերտաճած, հովանավորյալ  «տնտեսվարողները», որպեսզի նրանք հեռանան՝ պետք է քաղաքական իշխանությունը չունենա նրանց կարիքը...: Այլ կերպ ասած, ոնց պտտվում, հանգում ենք նրան, որ խնդիրը ոչ այնքան տնտեսական է, որքան քաղաքական:  Իսկ այդ քաղաքական խնդիրը, գոնե առաջիկայում լուծելու հեռանկարները բավականին մշուշոտ են: Դա էլ նշանակում է որ ԿԲ խորհուրդը ամեն անգամ քննարկելու է վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը նվազեցնելու հարցը ու ամեն անգամ արձանագրելու է՝ «ավանդական դրամավարկային քաղաքականության ապագա հնարավորությունները մնում են սահմանափակ»:  

ԿԲ-ն իր «գզրոցներում» ունի եւս մի գործիք, որը, ամենայն հավանականությամբ, կսկսի կիրառել առաջիկայում: Խոսքը վարկերի պարտադիր պահուստավորման տոկոսի մասին է: Այսինքն, ներկայումս բանկերը տնտեսվարողին վարկ տրամադրելիս դրա 12 տոկոսը, պատկերավոր ասած, դնում են ԿԲ-ի նկուղում: Այս տոկոսի նվազեցումը եւս կարող է որոշակի ազդեցություն ունենալ, բայց գրազ գանք, դրանից հետո էլ ԿԲ կարձանագրի, որ «ապագա հնարավորությունները մնում են սահմանափակ»: