Ինչպես պատասխանել Բելառուսին. կոշտ, բայց հաշվարկված

Լեռնային Ղարաբաղ այցելած հայտնի բլոգեր Ալեքսանդր Լապշինին Ադրբեջանին արտահանձնելու՝ Բելառուսի իշխանությունների քայլը, անշուշտ, հեռուն գնացող հետեւանքներ կարող է ունենալ:

Ու ամենեւին պատահական չէ, որ այդ հարցը բուռն քննարկումների թեմա է դարձել, եւ նույնիսկ իշխանության ներկայացուցիչները խիստ բացասական են արտահայտվում Բելառուսի նման քայլին ու դիվանագիտական հարաբերությունները վերանայելու անհրաժեշտության մասին հայտարարություններ անում:  Բելառուսի քայլը իրոք ուղղված է մեր երկրի շահերի դեմ, եւ դա չի կարող եւ չպետք է անպատասխան մնա: Ինչպիսի՞ն կլինի պատասխանը կամ կլինի՞, թե ոչ, թերեւս պարզ կդառնա առաջիկայում: Սակայն ցանկացած պատասխան իր հիմքում պետք է ունենա որոշակի հաշվարկներ, եւ դա չպետք է լինի այնպիսի գործողություն, որը կարող է ավելի մեծ վնաս հասցնել Հայաստանին:

Հնարավոր պատասխանի քաղաքական հետեւանքները կարող են հաշվարկել քաղաքագետները, բայց պետք չէ նաեւ աչքաթող անել մեր կողմից կատարվելիք քայլերի տնտեսական հետեւանքները: Իսկ դրանք մոտավոր ուրվագծելու համար անհրաժեշտ է պատկերացում կազմել, թե ինչպիսի տնտեսական հարաբերություններ ունեն այսօր Հայաստանն ու Բելառուսը:

Ըստ պաշտոնական վիճակագրության, օրինակ, անցած տարի Հայաստանի եւ Բելառուսի փոխադարձ առեւտուրը կազմել է 37.5 միլիոն դոլար, որը Հայաստանի արտաքին առեւտրաշրջանառության 0.7 տոկոսն է միայն: Այսինքն, այս տեսանկյունից Բելառուսը մեր տնտեսական կյանքում, մեղմ ասած, փոքր դերակատարություն ունի: Այդ ծավալի մեջ արտահանումը Հայաստանից Բելառուս կազմել է 14.1 միլիոն դոլար, իսկ Բելառուսից ներմուծումը Հայաստան` 23.4 միլիոն դոլար: Դեպի Բելառուս արտահանման մասնաբաժինը Հայաստանից արտահանման ընդհանուր ծավալում կազմում է 0.5 տոկոս, ներմուծման ընդհանուր ծավալի մեջ Բելառուսի մասնաբաժինը 0.8 տոկոս է: Առեւտրային հաշվեկշիռը միշտ բացասական է եղել: Այսինքն, Բելառուսից Հայաստան միշտ ավելի շատ է ապրանք ներկրվել, քան արտահանվել է Բելառուս: Հայաստանի մասնաբաժինը Բելառուսի արտաքին առեւտրի ընդհանուր ծավալում ավելի փոքր է, նույնիսկ չնչին: Բելառուսից տարեկան արտահանվում է ընդհանուր առմամբ մոտ 30 միլիարդ դոլարի ապրանք, որից, ինչպես նշեցինք, Հայաստան է արտահանվել միայն 23 միլիոնի ապրանք:

Այս թվերն ունենալով՝ կարելի էր արձանագրել, որ հայ-բելառուսական առեւտրային հարաբերությունները այնքան խորը չեն, եւ փոխադարձաբար շուկաները կորցնելու պարագայում մեծ վնասներ չեն լինի: Սակայն կա մի ուշագրավ հանգամանք: 2016 թվականին, 2015 թվականի համեմատ, Հայաստանից արտահանումը դեպի Բելառուս աճել է ավելի քան 2 անգամ: Սա կարող է նշանակել, որ մեր ապրանքները նոր են «հայտնաբերում» բելառուսական շուկան, եւ դա կարող է հեռանկարային լինել մեր արտադրողների համար: Թե ինչ ապրանքների հաշվին է 2016 թվականին այդպես կտրուկ աճել արտահանումը դեպի Բելառուս, հայտնի չէ:   

2015 թվականին, օրինակ, Հայաստանից Բելառուս ամենաշատ արտահանվող ապրանքը եղել է կոնյակը` մոտ 4.5 միլիոն դոլարի: 0.8 միլիոն դոլար ադամանդ է արտահանվել, մոտ կես միլիոն դոլարի ոսկերչական իրեր, 225 հազար դոլարի օպտիկական ինչ-որ սարքեր: Նույն տարում Բելառուսից Հայաստան ներկրվել է մոտ 7.5 միլիոն դոլարի անվադող, եւ սա ամենաշատ ներկրված ապրանքն է: Բացի այդ 2.4 միլիոն դոլարի տրակտորներ են ներկրվել: Մեկական միլիոն դոլար ծավալով ներկրվել են մսամթերք, դեղորայք, պահեստամասեր եւ այլն: Խոշոր ներկրումների մեջ կարելի է ներառել նաեւ գյուղտեխնիկան, մետաղական արտադրատեսակները, մարտկոցները եւ այլն:

Հայաստանի եւ Բելառուսի միջեւ տնտեսական հարաբերությունների մյուս բաղադրիչը բելառուսական ներդրումներն են ՀՀ տնտեսության մեջ: Խնդիրն այն է, որ բելառուսական ներդրումները մեր տնտեսության մեջ ձգտում են զրոյի: Ըստ պաշտոնական վիճակագրական տվյալների, օրինակ, 2015 թվականին բելառուսական ծագման ներդրումների զուտ ներհոսքը ՀՀ տնտեսություն ունեցել է բացասական մեծություն` մինուս 23.4 միլիոն դրամ: 2016 թվականի ողջ տարվա ցուցանիշները դեռ չեն հրապարակվել, բայց առաջին կիսամյակում զուտ ներհոսքը նույնպես բացասական մեծություն է եղել: Այս անգամ՝ մինուս 23 միլիոն դրամ: 1988 թ. մինչեւ հիմա Բելառուսից ներդրումների համախառն հոսքերը մեր տնտեսության մեջ կազմել է ընդամենը 200 միլիոն դրամ: Համեմատության համար նշենք, նույն ցուցանիշը Ռուսաստանի դեպքում ավելի քան 2 տրիլիոն դրամ է, Գերմանիայի ու Ֆրանսիայի դեպքում` կես տրիլիոն եւ այլն: Նույնիսկ Լիբերիայից ներդրումների համախառն հոսքը ավելի շատ է, քան Բելառուսից: 

Այլ կերպ ասած, բելառուսական կապիտալը մեր տնտեսությամբ ըստ էության բոլորովին հետաքրքրված չէ: Ընդհանրապես բելառուսական կապիտալ ասվածը տվյալ դեպքում խիստ հարաբերական հասկացություն է, որովհետեւ այդ երկիրը տնտեսական առանձնահատկություններ ունի: Մասնավոր կապիտալի մասնաբաժինը չնչին է: Կապիտալը, այսինքն ներդրումային ռեսուրսը հիմնականում պետական է: Պատահական չէ, որ Հայաստանում բելառուսական կապիտալի միկրոսկոպիկ դրսեւորումները երեւում են միայն այն տեղերում, որտեղ կա Գագիկ Ծառուկյանի «Մուլտի» գրուպը: Ասել, որ այդ ներդրումները արդյունավետ են աշխատում, իհարկե չենք կարող: «Հայ-բելառուսական առեւտրի կենտրոնը», որը գործում է հենց «Մուլտի գրուպի» լոգոյի ներքո, անհաջող բիզնեսի վառ դրսեւորում է: Ենթադրվում է որ թե Բելառուսում, եւ թե Հայաստանում հայ-բելառուսական ներդրումային ոլորտը սահմանափակվում է մի քանի անձանց շահերով եւ կառուցվում է խորը հովանավորչության սկզբունքների վրա:

Հայ բելառուսական տնտեսական հարաբերությունների բոլոր ասպեկտները պետք է ուսումնասիրվեն շատ մանրամասն` մասնագիտական մակարդակով: Միայն այդ կերպ կարելի է հաշվարկել, թե ինչպիսի տնտեսական հետեւանքներ կարող է ունենալ Բելառուսի նկատմամբ մեր կողմից իրականացվելիք որեւէ քայլ: Հենց դրանից էլ պետք է ելնել պատասխան քայլի «կոշտությունը» որոշելիս: