Օրենքով պատժել կեղծարարներին. եվրոպացիներն առաջարկում են «ԸՕ»-ում ամրագրել պատժիչ դրույթ

Տպագրվել է «Հայկական Ժամանակ» օրաթերթի՝ 2004 թվականի հունվարի 23-ի համարում

Շարունակելով ՀՀ գործող «Ընտրական օրենսգրքի» վերաբերյալ ԵԱՀԿ-ի եւ Վենետիկի հանձնաժողովի լուրջ դիտողություններն ու առաջարկները՝ նկատենք, որ եվրոպացի փորձագետների համար մեր «ԸՕ»-ն գրեթե հիմնահատակ բարեփոխելու պատճառ են հանդիսացել 2003-ի հատկապես նախագահական, նաեւ խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ տեղի ունեցած բազմաթիվ եւ բազմատեսակ ընտրակեղծիքները:

Փորձագետներին անհասկանալի է, թե ինչու, ասենք, նախարարները, փոխնախարարները, մարզպետները իրավասու չեն մեծամասնական ընտրակարգով առաջադրվել պատգամավորության թեկնածու՝ առանց պաշտոնաթող լինելու, մինչդեռ, պաշտոնավարության ընթացքում, իրավունք ունեն առաջադրվելու համամասնական ընտրակարգով: Ըստ փորձագետների, խորհրդարանական ընտրությունների համամասնական եւ մեծամասնական ընտրակարգերի միջեւ կա անհամաչափություն, ուստիեւ առաջարկվում է «ԸՕ»-ում անհրաժեշտ փոփոխություններ կատարել՝ սահմանելու ԱԺ թեկնածուների համար պաշտոնեական համատեղելիության հավասար պայմաններ:

Բացի այդ, քանի որ 2003-ի թե՛ նախագահական, թե՛ խորհրդարանական ընտրություններում բազմաթիվ հարցեր են ծագել թեկնածուների եւ կուսակցությունների առաջադրման համար անհրաժեշտ ստորագրությունների հետ կապված, որովհետեւ շատ դեպքերում պարզվել է, որ այդ ստորագրություններում մեծ տոկոս են կազմում կեղծիքները, եվրոպացի փորձագետներն առաջարկում են ոչ թե ստուգել անհրաժեշտ ստորագրությունների 2 տոկոսը՝ ինչպես պահանջում է օրենքը, այլ ստուգել ստորագրությունների իսկությունն ամբողջությամբ, կամ՝ առնվազն մինչեւ պահանջվող նվազագույն թվին հասնելը: Հաջորդ լուրջ խնդիրը, որը ծագել է 2003-ի նախագահական եւ խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ, կեղծ քվեաթերթիկներն ու մեկ անձի կողմից կրկնակի քվեարկելու արձանագրված դեպքերն էին:

Ուստի, ԵԱՀԿ-ն ու Վենետիկի հանձնաժողովը, մի քանի անգամ քվեարկելու դեպքերը կրճատելու համար, առաջարկում են «ԸՕ»-ում ավելացնել դրույթ,  համաձայն որի՝ ընտրատեղամասերում ընտրողների մատների վրա կդրվեն չջնջվող թանաքով նշաններ: Ըստ փորձագետների, անցումային բազմաթիվ պետություններում «թանաքոտումը» համարվում է կարեւոր քայլ՝ մի քանի անգամ քվեարկելու ռիսկը կրճատելու համար: Իրենց առաջարկներում նաեւ արձանագրելով, որ թե՛ նախագահական, թե՛ խորհրդարանական ընտրություններում, քվեարկության օրվանից առաջ, ի հայտ են եկել նախապես նշում կատարված եւ կնքված քվեաթերթիկներ, եվրոպացի փորձագետներն առաջարկում են դակված (պերֆորացված) քվեաթերթիկների ներդրումը՝ ելունդների վրա տպված հերթական համարներով:

Բացի այդ, քվեաթերթիկների տպագրման գործընթացի հրապարակայնությունն ապահովելու համար առաջարկվում է հրապարակային տեղեկություն ներկայացնել տպագրությանը մասնակցող տպարանի, ընտրատեղամասերին հատկացված քվեաթերթիկների եւ դրանց համարների մասին: Ի դեպ, որպես ետկոմունիստական մնացուկ, առաջարկվում է քվեաթերթիկներից ընդհանրապես հանել «բոլորին դեմ» նշումը: ««Բոլորին դեմ» նշումը բնակչության շրջանում կարող է սրել քաղաքական եւ կուսակցական անտարբերությունը»,- ասված է քվեաթերթիկից «բոլորին դեմ» նշումը հանելու հիմնավորման մեջ: Սակայն, ԵԱՀԿ-ի եւ Վենետիկի հանձնաժողովի ամենասկզբունքային դիտողություններն ու առաջարկները վերաբերում էին ընտրախախտումներին: Ըստ փորձագետների, մեր գործող «ԸՕ»-ն ընդհանրապես խախտումների դիմաց համարժեք պատժամիջոցներ չի նախատեսում:

Փորձագետների դիտողություններում նշված է. «Հաշվի առնելով Հայաստանում 2003-ին տեղի ունեցած նախագահական ընտրությունների ժամանակ լայնածավալ խախտումների համար քրեական հետապնդում չիրականացնելը՝ նպատակահարմար կլիներ «ԸՕ»-ում կատարել անհրաժեշտ փոփոխություններ: Օրինակ, «ԸՕ»-ն կարող է նախատեսել, որ ընտրական հանցագործությունները հետապնդվելու են պետության կողմից եւ պատժվելու են օրենքով սահմանված կարգով: «ԸՕ»-ով կարելի է նաեւ պարտավորեցնել ընտրական հանձնաժողովների նախագահներին կամ անդամներին, որպեսզի վերջիններս դատախազներին հայտնեն ընտրություններին առնչվող բոլոր այն հանցագործությունների մասին, որոնք արձանագրվել են իրենց պատասխանատվության ենթակա տարածքում»:

Բացի այդ, հաշվի առնելով 2003-ի նախագահական եւ խորհրդարանական ընտրությունների քարոզարշավները, երբ պետական գրեթե բոլոր պաշտոնյաները լծվել էին՝ նախագահական ընտրությունների ժամանակ գործող նախագահի, ԱԺ ընտրություններում՝ սեփական կուսակցության քարոզչությանն, ու ողջ այդ գործընթացը հանգամանորեն լուսաբանվում էր  պետական լրատվամիջոցներով, եվրոպացի փորձագետներն առաջարկում են. ««Ընտրական օրենսգրքով» պետական եւ հանրային լրատվամիջոցներին եւ պաշտոնատար անձանց արգելվում է իրենց լծակները գործադրել թեկնածուների միջեւ անհավասար պայմաններ ստեղծելու նպատակով: Սակայն փորձը ցույց տվեց, որ սա բավարար չէ, ուստի առաջարկում ենք, որպեսզի սույն դրույթն ընդարձակվի, եւ հստակորեն նախատեսվի, որ այս արգելքը վերաբերում է նաեւ լրատվության ներկայացմանը պետական եւ հանրային լրատվամիջոցների կողմից»:

Եվրոպացի փորձագետների հերթական առաջարկը բխում էր 2003-ի համապետական նշանակության ընտրություններում տեղ գտած «ավանդույթից», երբ բազմաթիվ ընտրատեղամասերում թույլ չեն տվել, որ դիտորդներն ու վստահված անձինք մոտենան քվեատուփին, ծանոթանան  ընտրական փաստաթղթերին, հանձնաժողովների որոշումներին: Բազմաթիվ են եղել նաեւ դեպքերը, երբ հանձնաժողովի նախագահը քվեատուփի եւ վստահված անձանց միջեւ լար է անցկացրել, որպեսզի վերջիններս չկարողանան մեկ քայլ առաջ գնալ:

Այս եւ նմանատիպ «ֆոկուսներից» այսուհետ ապահովագրելու համար, ԵԱՀԿ-ն ու Վենետիկի հանձնաժողովն առաջարկում են «ԸՕ»-ում առավել հստակեցնել նշյալ դրույթը եւ հատուկ ձեւակերպմամբ նշել, որ դիտորդներն ու վստահված անձինք իրավունք ունեն ազատ տեղաշարժվելու ընտրական տեղամասերում, մոտ տարածությունից դիտելու քվեների հաշվարկը, որպեսզի քվեաթերթիկները եւ քվեատուփը պարզորոշ կերպով տեսանելի լինեն: Ամփոփելով իրենց այս եւ մի շարք այլ դիտողությունները՝ ԵԱՀԿ-ի եւ Վենետիկի հանձնաժողովի փորձագետներն արձանագրում են. «Ակնհայտ է, որ Հայաստանում ընտրությունների հետ կապված հիմնախնդիրներից շատերը պայմանավորված են ոչ թե «ԸՕ»-ով, այլ դրա անբավարար կիրարկմամբ եւ գործադիրի մոտ ժողովրդավարական ընտրություններ անցկացնելու քաղաքական կամքի բացակայությամբ»: Իսկ թե կունենա՞ն, արդյոք, Հայաստանի իշխանությունները բավարար քաղաքական կամք՝ եվրոպացի փորձագետների սույն դիտողություններն ու առաջարկները հաշվի առնելու «Ընտրական օրենսգիրքը» բարելավելիս, պարզ կդառնա առաջիկայում:

Նաիրա Զոհրաբյան