Ի՞նչ կարող է ակնկալել Հայաստանը ռուս-վրացական գազային «կասանդրայից»

Ռուս-վրացական գազային «կասանդրան» ավարտվեց: Վրաստանը տեւական բանակցություններից հետո վերջապես համաձայնեց ռուսական գազը Հայաստան տարանցելու շուրջ «Գազպրոմի» առաջարկներին:

Վրաստանի էներգետիկայի նախարար Կախա Քալաձեն վերջին ամսվա մեջ ռուսական կողմի արած երրորդ առաջարկը որակեց «հետաքրքիր», ինչից հետո Թբիլիսին համաձայնության ազդանշան տվեց: Այսպիսով, առաջիկա երկու տարվա համար կնքվելիք գործարքում փոխվում է գազի տարանցման դիմաց Վրաստանին վճարելու սխեման: Տարեկան տարանցվող ծավալի 10 տոկոսի փոխարեն, Ռուսաստանը Վրաստանին կվճարի փողով:

Նոր գործարքը որոշակի բոնուսներ է պարունակում Վրաստանի համար: Հարկ եղած դեպքում Վրաստանը կկարողանա Ռուսաստանից գազ ստանալ՝ 1000 խմ դիմաց վճարելով 185 դոլար, մինչդեռ շուկայական արժեքը կազմում է 215 դոլար: Համեմատության համար նշենք, որ Հայաստանին Ռուսաստանը սահմանին գազի 1000 խմ-ն վաճառում է այժմ 150 դոլարով, սակայն այստեղ գործում է փողը մի գրպանից մյուսը դնելու սխեման: «Գազպրոմը» այդ գինը սահմանել է իր հայաստանյան դուստր «Գազպրոմ Արմենիա» ձեռնարկության համար, որն էլ շուրջ երկու անգամ բարձր գնով «կապույտ վառելիքը» հասցնում է Հայաստանի բնակիչներին: Սա՝ համեմատության համար, սակայն Վրաստանի պարագայում 185 դոլար գինը, կարելի է ասել, գազի տարանցման հարցում վճարելու սխեմայի փոփոխության դիմաց Մոսկվայից Թբիլիսիին արված ժեստ է: Բացի դրանից, ըստ Քալաձեի, ռուսական ընկերությունը գազի տրանզիտի դիմաց եվրոպական սակագներից ամենաբարձրը կվճարի Վրաստանին:

«Վրաստանը, մեծ հաշվով, այլ տարբերակ չուներ, քան համաձայնել գազի տրանզիտի սակագնի մոնետարիզացիային, ինչը Գազպրոմը պնդում էր արդեն երկու տարի շարունակ: Թբիլիսին դժկամությամբ էր ընդունում այս առաջարկը, քանի որ 200 մլն խորանարդ մետր գազը, որը նա ստանում էր տարեկան կտրվածքով Հայաստան տարանցվող գազից, Վրաստանին անհրաժեշտ է: Գազի տարանցման դիմաց միջազգային պրակտիկայում փողով վճարելու հստակ սխեմաներ են գործում: Ինչպես նշում են ոլորտի փորձագետները, այդ սխեմաներով հաշվարկելիս, Վրաստանի համար տարանցման դիմաց տարեկան կտրվածքով ստացվող գումարն ավելի քիչ է ստացվելու, քան 200 մլն խմ գազի իրական շուկայական արժեքը եւ դրա սոցիալ-տնտեսական էֆեկտը: Ուստի, համաձայնելով վճարման սխեմայի փոփոխությանը, Թբիլիսին փորձեց իր համար լավ պայմաններ կորզել»,- մեզ հետ զրույցում նշեց Վրաստանի հարցերով փորձագետ Ջոնի Մելիքյանը:

Սույն գործարքում նա դրական է համարում Վրաստանի համար 185 դոլարով ռուսական գազ ձեռք բերելու շուրջ համաձայնությունը: Ստացվում է՝ Վրաստանը երկու տարվա կտրվածքով հնարավորություն է ստանում ռուսական գազ գնել միջազգային էականորեն ցածր գներով: «Սա անգամ ավելի ցածր է, քան Ադրբեջանն է առաջարկում Վրաստանին: Բացի այդ, Ադրբեջանը գազի ավելցուկ չունի, որպեսզի կարողանա եւս 200 մլն խմ գազ ավելի տրամադրել Վրաստանին: Սա Վրաստանի համար հնարավորություն է ինչ-որ կերպ համալրել պակասորդը»,- նշեց Մելիքյանը:  

էներգետիկայի հարցերով ՄԱԿ-ի ազգային փորձագետ Արա Մարջանյանը նշում է, որ գազի տարանցման հարցում Վրաստանը մինչ օրս առաջնորդվում էր ոչ թե կապիտալիստական, այլ ֆեոդալական սկզբունքներով: «Տարածքովս ապրանք ես անցկացնում, դրա 10 տոկոսը պետք է տաս ինձ: Սա էր այդ տրամաբանության իմաստը: Ժամանակակից մարդկությունը գնում է այդ հարաբերությունների մոնետարիզացիայի, այն է՝ փողով վճարելուն: Ուստի, Հայաստանի համար եւս դրական է, որ այս հարցը լուծվեց»,- նշեց Մարջանյանը մեզ հետ զրույցում: 

Այստեղ նուրբ իրավիճակ է ստեղծվում նաեւ Հայաստանի համար: Եթե Գազպրոմը Վրաստանին իսկապես վճարելու է գազի տրանզիտի համար ամենաբարձր եվրոպական սակագինը, ապա արդյոք այն չի՞ ազդի Հայաստանում գազի արժեքի վրա: Չէ՞ որ անցած տարեվերջին, երբ Հայաստանում սպառողների համար գազի սակագինը նվազեցվեց, այն հիմնավորվեց նաեւ նրանով, որ ՀՀ սահմանի վրա ռուսական գազի գինը նվազելու է: Իսկ այդ նվազեցումը պայմանավորված պետք է լիներ Վրաստանի տարածքով գազի տարանցման գնի նվազմամբ: Արդյոք Վրաստանին գազի փոխարեն եվրոպական ամենաբարձր սակագնով չոր վալյուտայով վճարելու սխեման ենթադրո՞ւմ է տրանզիտի գնի նվազեցում:

Կարեւորելով տրանզիտի դիմաց վճարվող սակագինը՝ Արա Մարջանյանը, այնուամենայնիվ, կարծում է, որ շեշտը պետք է դնել երկրի ներսում գազի գնագոյացման հասկանալի եւ թափանցիկ մեխանիզմների ներդրման վրա:

«ՀՀ-ում գազի գնագոյացման մեխանիզմն ամբողջությամբ աղճատված է, այն գործում է ծայրաստիճան ոչ թափանցիկ: Վերջերս տեղի ունեցած գազի գնի նվազեցումը վերստին անհասկանալի է: Հարց է առաջանում՝ դրանից առաջ ինչո՞ւ էր բարձր: Դինամիկան թափանցիկ չէ, ինչը վատ է անդրադառնում երկրում տնտեսության եւ ներդրումների վրա: Պոտենցիալ ներդրողները էներգետիկայի ոլորտում առաջիկա հինգ կամ տասը տարվա կայունության պատկերացում պետք է ունենան: ՀՀ-ում սա շատ անկանխատեսելի է: Ուստի, իմ կարծիքով, կարեւոր է, թե Վրաստանում ինչ սակագին կսահմանվի տրանզիտի համար, բայց ներքին գնագոյացման խնդիրների հետ համեմատած՝ դա խիստ երկրորդական է: Էականն այն է, որ երկրի ներսում գնագոյացման եւ սակագնային քաղաքականությունը լինի հասկանալի եւ կանխատեսելի բոլոր շահառու կողմերի համար»,- եզրափակեց Արա Մարջանյանը: